De start van het schooljaar is cruciaal voor de groepsvorming van jouw klas. Wij zeggen dan ook graag: de gouden weken vormen de basis voor een gouden schooljaar. In die eerste weken doe jij er als leerkracht extra toe. Het is de tijd waarin je als professional bewust en planmatig werkt aan groepsvorming, verbinding en veiligheid. Dat stopt niet na een aantal weken; je blijft hier het hele jaar op doorbouwen. We nemen je graag mee in hoe je dat kunt doen.
De invloed van de leerkracht op groepsvorming
Als leerkracht heb je een positieve invloed op de groepsdynamiek. Groepsvorming gebeurt namelijk niet vanzelf; jij stuurt en begeleidt. Door bewust in te zetten op contact, spel en relatie leg je de basis voor een veilige, inclusieve groep waarin kinderen kunnen groeien, leren en zichzelf kunnen zijn. Ieder jaar opnieuw is dit van belang. Ten onrechte kun je denken: deze groep kent elkaar al lang. Toch verandert de groep jaarlijks: de leerkracht verandert, kinderen gaan weg of nieuwe kinderen sluiten aan. Vergeet daarnaast niet: kinderen komen terug na zes weken zomervakantie waarin ze ook sprongen hebben gemaakt in hun ontwikkeling. Daarom doorloop je aan het begin van ieder schooljaar de verschillende fases van groepsvorming.
Fases van groepsvorming
De groepsvorming doorloopt verschillende fases. Hier nemen we je graag in mee zodat jij ze leert herkennen en er bewust op leert sturen.
1. Oriëntatiefase
Deze fase start meteen op dag 1 van het nieuwe schooljaar. We noemen deze fase de oriëntatiefase omdat we ons richten op de vragen zoals: hoe werkt het hier? Waar is mijn plaats? Waar liggen alle materialen? en wat zijn de afspraken over de omgang met elkaar? In deze fase worden routines aangeleerd want we weten dat een voorspelbare en gestructureerde leeromgeving bijdraagt aan rust in de groep. De behoefte aan inclusie (erbij willen horen) staat in deze fase centraal. Jouw rol is cruciaal: jij zorgt ervoor dat ieder kind zich gezien, gehoord en gewaardeerd voelt. Daarom voer je kindgesprekken, bouw je aan de relatie, leg je aan de groep uit wat groepsvorming is en waarom jullie daar als klas zo actief aan (gaan) werken, ook als leerlingen elkaar al kennen. Blijf nieuwsgierig naar elkaar en ga op zoek naar elkaars overeenkomsten. Groepsvormende activiteiten zijn heel belangrijk om elkaar goed te leren kennen, de groepsdynamiek te bevorderen en te komen tot een inclusieve groepscultuur.
💡 Wanneer kinderen meer over elkaar weten, komt er meer begrip en wordt er minder snel gepest.
2. Normeringsfase
In deze fase gaat het om gedragsverwachtingen, normen en waarden. Deze zijn richtinggevend voor het gewenste gedrag in de klas. Hoe gaan we met elkaar om en wat spreken we daarover af? Gedragsverwachtingen moeten uitgebreid aan bod komen en dienen, niet te vergeten, onderwezen te worden. Doe het gewenste gedrag daarom voor en oefen dit met de kinderen. Betrek de groep actief bij het opstellen van afspraken, normen en waarden; laat ze hierin meedenken. Hierdoor bevorder je het eigenaarschap en het gevoel van gezamenlijke verantwoordelijkheid.
3. Stormingsfase
Dit is de fase waarin spanningen kunnen ontstaan. En dat mag. Conflicten horen erbij. Ze bieden zelfs kansen! Leer kinderen omgaan met conflicten. Blijf verwijzen naar de normen die jullie samen hebben opgesteld. Schiet niet te snel in de paniek als er een sociale strijd ontstaat. Leer de kinderen juist met elkaar omgaan. Blijf kalm en onthoud: jij hebt de regie. In deze fase is intensieve begeleiding noodzakelijk om ervoor te zorgen dat tegenstellingen er mogen zijn en dat we daar op een positieve manier mee om kunnen gaan. Als leerkracht ben je de formele leider van de groep, maar in deze fase staan er ook andere leerlingen op die zich als leider willen positioneren. Ook andere rollen worden zichtbaar, denk aan de meelopers, helpers en initiatiefnemers. Observeer de groep goed en denk na over stappen die je moet nemen om de groepsvorming positief te laten verlopen. Met wie moet je extra in gesprek? Wie heeft er extra aanmoediging nodig? Met wie moet je extra afspraken maken? Relatie en verbinding blijven erg belangrijk. De groep is nu nog te ‘kneden’. Blijf standvastig inzetten op groepsvorming, heldere routines en gedragsverwachtingen en spreek je uit tegen buitensluiting en pestgedrag.
4. Prestatiefase
Het gaat goed in de groep, maar dit is hét moment om te blijven investeren. Blijf werken met groepsdoelen. Verandert er iets in de groepsdynamiek (komt er een leerling bij, gaat een leerling weg, verandert de leerkracht etc.), dan kan de groep terugvallen in een eerdere fase. Pak dan de draad weer op vanuit die fase. Het gaat om wij als groep; de fases doorloop je dan ook telkens met elkaar. Mocht er in de groep nog een negatieve sfeer heersen, dan is de fase van ‘storming’ nog niet afgerond. De onderlinge verhoudingen zijn nog niet bepaald. Het is goed om dan extra tijd te besteden aan groepsvormende activiteiten. Ga actief met je groep aan de slag om de sfeer te verbeteren. Leer de leerlingen te focussen op wat al goed gaat en hoe ze samen kunnen zorgen voor een (nog) fijnere sfeer.
5. Evaluatiefase
Aan het eind van het jaar begeleid je kinderen in het afscheid nemen en in de overstap naar een nieuwe groep of school. Ook dat is onderdeel van groepsvorming.
Zo ga je aan de slag
In de oriëntatiefase – de eerste weken – plan je dagelijks 2 tot 3 groepsvormende activiteiten. Ja, dat klinkt veel, maar je hebt er tijd voor en het is écht nodig. Maak groepsvormende activiteiten géén beloning voor goed gedrag, maar maak het het fundament van goed gedrag. Ook als het rommelt in de groep, ook als het ‘onverdiend’ voelt: je blijft het doen. Plan deze activiteiten in je dagrooster.
💡 Een voorbeeld van zo’n activiteit? Laat leerlingen in tweetallen op zoek gaan naar zoveel mogelijk overeenkomsten in twee minuten. Daarna wissel je de duo’s. Je stimuleert contact, nieuwsgierigheid en verbinding en dit is precies wat nodig is.
Gedrag is te leren
Goed gedrag is niet vanzelfsprekend; je leert het aan. Dit doe je door het gewenste gedrag met de kinderen te oefenen, routines in te slijpen en consequent te zijn. Je klassenmanagement moet op orde zijn. Het is belangrijk dat je vertrouwen hebt én houdt in ieder kind. Wees je bewust van je vooroordelen, je taalgebruik, geef complimenten en blijf verwachtingen herhalen en naleven. Jij maakt het verschil en jij hebt de regie!
In iedere klas zijn er informele groepsrollen. Zorg dat je deze scherp krijgt: wie is de informele leider? Wie heeft invloed? Als jij als leerkracht geen duidelijke rol hebt en niet de leider bent, dan kan het zo zijn dat er een leerling opstaat en die rol gaat pakken. Daarom is het belangrijk dat je tijdens de groepsvormende activiteiten goed observeert. Zorg er als leerkracht voor dat een leerling met positieve invloed ook een positieve rol krijgt in de groepsvorming. Soms zijn daar extra gesprekken, doelen en lijntjes voor nodig. Als iemand negatief stuurt, pak dat dan individueel aan. Corrigeer niet over de hoofden heen, maar ga dichtbij en persoonlijk het gesprek aan (eerst connectie dan correctie). Laat het kind zich mede-eigenaar voelen van de groepsnormen, dan zet diegene zich nog beter in!
Als het spaak loopt
Heb je een leerling bij wie het wringt? Dan zijn kindgesprekken essentieel. Ga de relatie en verbinding aan. Stel duidelijke doelen. Vorm een bondje: “Ik heb jou nodig.” Ga samen oefenen. Betrek ouders, maar ook het schoolteam. Het is namelijk niet jouw leerling, het is een leerling van de school. Inclusiviteit is de norm; iedereen hoort erbij.
Vanuit diversiteit werken
Iedere leerling is anders en dat is goed. Verschil mag er zijn. Verschil moet er zelfs zijn. Als je handelt vanuit het besef dat diversiteit de norm is, bouw je aan een groep waarin iedereen zichzelf mag zijn.
Benieuwd geworden hoe jij dit het beste kunt aanpakken binnen jouw klas? Wij denken graag met je mee. Neem vrijblijvend contact met ons op om de mogelijkheden voor jou en je school te bespreken.
👉 Meer weten over onderwijsbehoeften tijdens groepsvorming? In deze download vind je nog meer wetenschappelijk onderbouwde informatie, verschillende groepsactiviteiten en tips om de gouden weken om te vormen tot een gouden jaar!
