Gelijke onderwijskansen

Gelijke onderwijskansen. Alle kinderen hebben recht op gelijke kansen. Achtergrond, cultuur of financiële situatie mogen geen invloed hebben op de onderwijskansen en mogelijkheden om talenten te laten groeien. Gelukkig zijn er lichtpuntjes, maar om de neergaande trend echt te keren is een stabiele langetermijnstrategie nog steeds hard nodig, zo wordt geschreven in De Staat van het Onderwijs 2023. 

“Alle klassen gelukkig zien en gelijke kansen voor ieder kind” is voor ons niet slechts een zin, maar een serieuze missie waar we ons elke dag weer voor inzetten. In de kern gaat het werken in het onderwijs hierover. Kwalitatief goed onderwijs voor elk kind draagt bij aan gelijke onderwijskansen; steengoed onderwijs waarin leerlingen optimaal tot leren kunnen komen in een veilige en voorspelbare leeromgeving waar hoge verwachtingen de norm zijn! 

Wat kan je als school doen om gelijke onderwijskansen te bevorderen? Waar liggen de kansen voor ons in het onderwijs?

Self-efficacy, ofwel geloof in eigen kunnen, blijkt een belangrijke factor voor schoolsucces. Dat ontdekte Albert Bandura, de grondlegger van self-efficacy (sociaal cognitieve leertheorie). Hoe mooi zou het zijn als we ons hier allemaal nog meer bewust van zijn, want “Mensen die zichzelf beschouwen als zeer effectief, handelen, denken en voelen zich anders dan degenen die zichzelf als inefficiënt ervaren, ze produceren hun eigen toekomst, in plaats van het simpelweg te voorspellen”, aldus Bandura.

De vraag is natuurlijk; wat versterkt de self-efficacy van leerlingen, zodat zij effectiever de schoolladder kunnen beklimmen? Bandura legt uit dat drie factoren hier invloed op hebben op het vergroten van self-efficacy.

1 Team efficacy: Samen staan we sterk! Een gezamenlijk geloof in elkaars kunnen binnen het team. 

2 Teacher efficacy: Hoge positieve verwachtingen van de leerlingen en het innerlijk geloof in eigen kunnen van de leraar dat je daadwerkelijk invloed hebt op het benutten van het leerpotentieel van elke leerling. 

3 Self-efficacy: Het innerlijk geloof van de leerling om de taak succesvol tot uitvoering te brengen. 

Teamkracht blijkt dus een cruciale schakel in het creëren van gelijke onderwijskansen. Constructief samenwerken (van elkaar leren en samen reflecteren) en sterk leiderschap binnen een professionele cultuur is van groot belang. Bewustwording over eigen (voor)oordelen en hiermee de strijd aangaan is een mooie eerste stap, evenals het geven en ontvangen van feedback. Als team stellen wij hoge verwachtingen en wij geloven in ons vermogen om leerlingen op een positieve manier te beïnvloeden! Een mooi voorbeeld van teamkracht op een school is de gezamenlijke overtuiging: “Op onze school krijgen leerlingen nooit de schuld wanneer ze iets niet leren; op onze school reflecteren wij op ons eigen gedrag en handelen om het voor leerlingen morgen beter te doen.” 

Wat werkt in het versterken van de self-efficacy in de klas? 

Maak kennis met de vier sleutels van Bandura (1977) en Redmond (2010): 

1. Met stip op nummer 1: Succes ervaren! Succeservaringen dragen bij aan het geloof in eigen kunnen. Laat de leerling positieve ervaringen opdoen door taken succesvol af te ronden en te voelen dat succes behaald wordt. Leerlingen leren zichzelf op die manier dat ze in staat zijn nieuwe dingen te leren. Dit doe je door aan te sluiten bij de zone van de naaste ontwikkeling en door de opdracht op te delen in kleine haalbare stappen. Zo ervaren de leerlingen een onmiddellijk gevoel van succes en voelen ze dat ze het al een beetje kunnen. Laat de leerlingen zichzelf eens filmen als startmeting en als evaluatiemoment: zo wordt groei zichtbaar en zien leerlingen hun succes in. Leerlingen minimaal één succeservaring per dag laten opdoen en ze hier bewust van laten zijn, is van belang om de self-efficacy van de leerlingen te versterken.
   
   
2. Successen van anderen zien: Als leerlingen anderen succes zien opdoen, is de kans groot dat zij het gevoel ‘Als zij het kunnen, kan ik het ook’ ervaren. Ze krijgen als het ware een rolmodel om te observeren en na te doen. Een positief rolmodel met een gezond niveau van self-efficacy, vergroot de kans dat leerlingen deze positieve gevoelens over de ‘self’ overnemen, het werkt aanstekelijk! Belangrijk hierbij is dat de leerlingen zich kunnen identificeren met het rolmodel (een vergelijkbaar iemand). Staat het rolmodel te ver van ze af en is het verschil te groot (is de ander veel beter, sneller, handiger?) dan kan het een tegengesteld effect hebben op de self-efficacy. Daarom werkt het nog beter wanneer leerlingen elkaar observeren, dan wanneer de leerkracht het voordoet.
   
   
3. Externe aanmoediging en opbouwende feedback krijgen: De positieve impact van support van een ander: Je kan het! Als je als leerkracht vertrouwen hebt in de competentie van je leerling en dit uitspreekt door de leerling aan te moedigen, heeft dit een positief effect op de self-efficacy. Tenminste als de taak ook succesvol wordt afgerond door de leerling, anders zet het geen zoden aan de dijk. Het oprecht hanteren van hoge verwachtingen is dus essentieel, evenals het geven van opbouwende, procesgerichte feedback. 
   
   
4. Reguleren van emoties en omgaan met stressoren: Wanneer een leerling angstig is en negatieve gedachten en gevoelens heeft, verlaagt dit zijn self-efficacy. Stemmingen, emotionele toestanden, lichamelijke reacties en hoge niveaus van stress kunnen van invloed zijn op hoe iemand over zijn of haar persoonlijke vaardigheden in een bepaalde situatie denkt. Bandura wees erop dat het er vooral om gaat hoe fysieke en emotionele reacties worden waargenomen en geïnterpreteerd. Als emoties groot worden, worden de hersenen klein en wordt het heel moeilijk om na te denken. Daarbij is het belangrijk te leren kalmeren. Bespreek van tevoren met de leerling: Wat kan er mis gaan? Je gaat stressvolle gevoelens ervaren als je iets nieuws probeert. Hoe kan je deze doorstaan of verminderen? Wat kan je hierbij helpen? 
   
   

Om op de vraag terug te komen: Waar liggen onze kansen binnen het onderwijs? Wat ons betreft liggen deze kansen bij het focussen op self-efficacy. Dit blijkt nou eenmaal het belangrijkste van al het belangrijke dat we kunnen doen om kansengelijkheid te vergroten.