“Uit deze boekjes moet ik kiezen.” Samen staan we voor een boekenkast in de schoolbieb. Sara gaat zoekend met haar vingers langs de boeken in de kast. Het zijn kleine boekjes. Dunne boekjes. Boeken met titels als: “Fien wil een fee”, “Op reis naar de maan” en “Hoera, ik leer lezen!”. 

Ik kijk naar de 10-jarige Sara, uit groep 6, die leest op midden groep 3-niveau. Moet ze deze boeken lezen? “Ja, ik mag alleen de B-boeken lezen. En die staan in deze kast.”

“Welk boek zou je graag willen lezen? Als je uit alles mocht kiezen?” vroeg ik, terwijl ik mijn arm spreidde naar de andere boekenkasten. “Dolfje Weerwolfje!” zei ze glunderend. “Zoek die maar snel, dan gaan we die lezen!” zei ik.

Technisch lezen is een belangrijk vak op school. Dat is niet gek, het is dan ook een belangrijke vaardigheid! Goed technisch kunnen lezen blijkt namelijk een voorspeller voor leesmotivatie te zijn: als je goed kunt lezen, vind je lezen leuker. Geen gekke logica. Maar soms slaan we hier een beetje in door. Dan vergeten we dat ook tijdens het technisch goed leren lezen, we leesmotivatie nodig hebben. De twee gaan dus hand in hand. 

Bij Sara was men dit even vergeten. Zij mocht alleen boeken lezen op haar leesniveau, niet die aansluiten bij haar interesses en belevingswereld. Sara had daardoor een beperkte keuze in het kiezen van boeken. Een keuze die is gebaseerd op haar technisch leesniveau. Als ik Sara was, zou de moed me in de schoenen zakken.

Ook op de middelbare school is dit verschijnsel te zien. We kennen allemaal nog wel; de lijst. het moeten lezen van een vaststaand aantal boeken, uit een vaststaande periode, van schrijvers uit een vaststaand land en uit een vaststaande lijst. Vooruit, je had nog een beetje keuze welke boeken je wanneer ging lezen, maar de keuze was – laat ik me zacht uitdrukken – beperkt.

En dit terwijl het zelf maken van keuzes zo ontzettend belangrijk is voor motivatie. Althans, dat hebben Edward L. Deci en Richard M. Ryan ons geleerd in hun zelfdeterminatietheorie. Zij stelden dat voordat mensen hun intrinsieke motivatie konden vergroten, er eerst aan drie basisbehoeften moest worden voldaan, namelijk relatie, competentie en autonomie. Het belang van deze drie basisbehoeften ontdekte ik tijdens mijn scriptie over leesmotivatie. 

Voor mijn scriptie heb ik op scholen data verzameld over de leesmotivatie van leerlingen. Aan het einde van het onderzoek stelde ik de kinderen een vraag die ik mezelf afvroeg: wat vind je leuker: op school lezen of thuis? Alle kinderen, behalve één, zeiden dat ze het leuker vonden om thuis te lezen. Als ik vroeg waarom dat was, gaven ze allemaal dezelfde twee redenen: “Thuis kan ik lezen wat ik wil en hoe lang ik wil.” Aha! Hier komt de autonomie om de hoek kijken. 

Ik vroeg mezelf af: kunnen we deze autonomie niet meer in het onderwijs gaan integreren? Waarom is lezen een “moetje” geworden? 

In de dyslexiebehandelingen die ik nu geef, merk ik de kracht van autonomie direct terug. Hier krijgen de kinderen namelijk veel ruimte om de behandelingen in te richten naar hoe zij dat graag willen. Zo mogen ze natuurlijk zelf kiezen welk boek ze lezen. En of ze het nog een keer willen lezen, of dat ze het toch eerder weg leggen. Maar ook welk spelletje ze willen spelen, of ze eerst uit het Koersboek (gericht op psycho-educatie) willen werken of eerst een dicteespelletje willen doen. 

Het begint me op te vallen dat leerlingen daar in de eerste paar behandelingen nog van opkijken. Je ziet ze denken: “Huh, mag ík zeggen wat we gaan doen? Maar jij bent toch de juf?” Maar dan vervolgens wel heel blij zeggen dat ze graag het dicteespel Haaien Papegaaien gaan doen. 

En dat werkt. Zoals bij leerling Martijn, die in zijn eerste behandeling zei: “Ik houd niet van lezen, want ik vind boeken stom.” Mijn antwoord: “Dan snap ik dat je het boek weglegt, niemand wil toch een stom boek lezen?”, verbaasde hem. Hij ontdooide zichtbaar en zei glunderend dat hij de Donald Duck wel erg leuk vond. Yes! Het eerste vonkje leesmotivatie! Inmiddels is dat vonkje uitgegroeid tot een enorm kampvuur, want Martijn vertelde me na de kerstvakantie trots dat hij in de twee weken vakantie 3 boeken had uitgelezen. 

“Tja, ik heb leuke boeken gevonden. Nu vind ik lezen leuk!”

En die ene leerling die zei dat hij liever op school las dan thuis? Dat was omdat er op school meer leuke boeken waren. Een goed aanbod is dus ook erg belangrijk. Maar dat is misschien een onderwerp voor een andere keer.