Een sterke gemeenschap binnen een school ontstaat niet vanzelf. Het vraagt om een gedeelde visie, duidelijke afspraken en een gezamenlijke inzet van het hele schoolteam. Maar wat maakt een schoolteam zo krachtig? En hoe kunnen leerkrachten, leerlingen en de school als geheel bijdragen aan een inclusieve en veilige leeromgeving?
De kracht van het schoolteam
“Het antwoord op bovenstaande vragen heeft één gemeenschappelijke deler en dat is teamkracht,” zegt Marian van Geffen, senior onderwijskundig adviseur bij ZIEN in de Klas. “Als team moet je samen willen gaan voor goed, inclusief onderwijs. Dat betekent dat je als schoolteam niet alleen afspraken maakt over je missie en visie wat betreft leren, maar dat je ook een heldere visie hebt op gedrag. Wat is onze grondhouding als team? Hoe gaan we om met inclusiviteit? Daarin maakt de kracht van een team en de invloed van de leerkracht het verschil. Dit zijn de grootste succesfactoren bij het creëren van een gevoel van gemeenschap op school.’’
Het begint met het besef dat een school een inclusieve gemeenschap is en dat de kracht van het team hierin bepalend is. “Het gaat niet alleen om wat we zeggen, maar vooral om wat we doen,” benadrukt Marian. “Dat zie je terug in de manier waarop we met leerlingen praten en omgaan. Groeitaal speelt hierin een belangrijke rol: geloven dat iedereen kan ontwikkelen, dat iedereen kan leren. Niet iedereen hoeft hetzelfde te zijn, maar wat kunnen wij als schoolteam doen om ervoor te zorgen dat iedere leerling de juiste ondersteuning krijgt?”
Gezamenlijke verantwoordelijkheid
Een gevoel van gemeenschap ontstaat wanneer iedereen verantwoordelijkheid neemt en vanuit gezamenlijke waarden werkt. “Als respect een kernwaarde is, dan moeten we ook vastleggen welk concreet gedrag daarbij hoort,” zegt Marian. “Dat geldt niet alleen voor de school als geheel, maar ook voor de klas. Hoe ziet respectvol gedrag eruit in de dagelijkse praktijk?”
Dat vraagt om een actieve rol van het schoolteam. “Iedereen kan bijdragen aan het groepsproces,” legt Marian uit. ‘’Als leerkracht heb je invloed op de groepsdynamiek. Hoe kunnen we een gemeenschap bouwen waarin iedereen het gevoel heeft dat ‘ie erbij hoort? Daarvoor is het belangrijk om een analyse van je groep te maken, groepsdoelen te stellen op het gebied van gedrag, heldere gedragsverwachtingen en routines te bepalen en de klas daar actief bij te betrekken. Zo werk je met elkaar aan een inclusieve leeromgeving waarin iedereen zich gehoord, gezien en begrepen voelt.’’
Van kijken over het hek naar systeemverandering
Inclusief onderwijs betekent verder kijken dan de leerling alleen: “We moeten kijken naar het systeem,” stelt Marian. “Het bekende beeld van kinderen die over een hek willen kijken en daarbij allemaal op een verschillend aantal boeken staat, is treffend. Maar in plaats van een verschillend aantal boeken te geven, moeten we ons afvragen: hoe kunnen we het hek verlagen, verwijderen of doorzichtig maken? Hoe kunnen we de context zo aanpassen dat alle kinderen optimaal kunnen leren?”
Marian benadrukt dat inclusief onderwijs niet iets extra’s is, maar gewoon goed onderwijs: “Het draait om vakmanschap van de leerkracht: sterke didactiek en een krachtig pedagogisch leerklimaat.”
Van visie naar praktijk
Hoe vertaal je dit naar de dagelijkse praktijk? Daarbij kan ZIEN in de Klas ondersteunen middels verschillende trajecten, waaronder Gewenst Gedrag ZIEN. “Vanuit het traject Gewenst Gedrag ZIEN helpen we scholen om een gezamenlijke visie te ontwikkelen,” vertelt Marian. “Gedrag is een vak! Hoe leren we gewenst gedrag aan? Wat zijn onze kernwaarden? Vanuit die basis werken we aan een cultuur waarin gewenst gedrag wordt bekrachtigd en ongewenst gedrag begrensd.”
Dat vraagt om een gezamenlijke verantwoordelijkheid. “Het zijn niet de leerlingen van juf Ans of meester Peter, het zijn onze leerlingen. Als schoolteam dragen we samen de verantwoordelijkheid voor alle kinderen binnen de school.”
Ondersteuning en professionalisering
Een sterke gemeenschap vraagt om continue reflectie en ontwikkeling. Het is krachtig om te werken met ‘leerteambesprekingen’ waarbij het versterken van leerkrachthandelen centraal staat. Marian: “We zeggen daarbij niet: ‘Dit kind past hier niet’, maar: ‘Hoe bieden wij goed onderwijs waarin we werken vanuit een sterke pedagogische relatie en vanuit hoge verwachtingen? Welke mindset, groeitaal en grondhouding zijn hiervoor nodig?’ Praktische handvatten helpen daarbij. Bijvoorbeeld door te werken aan routines: hoe voorspelbaarder en gestructureerder een leerkracht is, hoe beter kinderen kunnen leren. Preventief handelen is belangrijk. Dit betekent dat je weet hoe leren werkt en dit ook inzet om gewenst gedrag bij leerlingen aan te leren. Naast dat je inzet op het voorkomen van ongewenst gedrag, zorg je voor een helder plan en een duidelijke aanpak wanneer er op school toch ongewenst gedrag te zien is.’’
Inclusiviteit en burgerschap
Inclusief onderwijs is meer dan alleen goed onderwijs; het heeft ook een directe link met burgerschap. “Hoe zorgen we ervoor dat leerlingen een sterk verantwoordelijkheidsgevoel ontwikkelen voor de gemeenschap waarin ze opgroeien?” vraagt Marian zich af. “Dat begint bij de schoolcultuur: hoe spreken we met elkaar af dat we omgaan met verschillen en diversiteit? Als de huidige schoolcultuur nog niet is wat we willen, hoe zetten we dan een verandering in?”
Dat proces moet gedragen worden door het hele team. “Te vaak wordt beleid top-down bedacht en naar de werkvloer gebracht,” stelt Marian. “Wij werken anders: we doorlopen het hele proces met het team en zorgen dat het doorleefd wordt en dat er vanuit een gezamenlijke kennisbasis en een heldere visie wordt gewerkt. Dan pas voelen leerkrachten en medewerkers de verantwoordelijkheid en de kracht echt.”
Samen werken aan een sterke gemeenschap
Marian’s werk is geslaagd als leerkrachten zelf het initiatief nemen: “Als ik een school binnenstap en een leerkracht zegt: ‘Kun je even meekijken naar wat hier gebeurt?” Dan weet ik dat we op de goede weg zijn. Het moet laagdrempelig voelen: samen doen. Leerkracht zijn kan solistisch voelen, maar dat hoeft niet. Het is een prachtig beroep, zeker als je samen kijkt naar: wat vraagt deze groep van mij? Wat kan ik doen om het te laten slagen?”
Door bewust te handelen, kritisch te reflecteren en gezamenlijk te werken aan een inclusieve en sterke gemeenschap, creëren we een schoolomgeving waarin iedereen tot bloei kan komen.
